Czy dieta ketogeniczna jest zdrowa?

„Niebezpieczna i pseudonaukowa propozycja odżywiania”, „Nigdy nie czułam się tak dobrze jak teraz”, „stosowanie diety ketogenicznej wiązało się ze znaczącym zmniejszeniem ryzyka śmierci”, „dieta keto może sprzyjać cukrzycy typu 2”… Jak wobec tak skrajnie różnych głosów odpowiedzieć na pytanie, czy dieta keto jest zdrowa…?

 

• Dieta keto to dieta terapeutyczna. A więc zdrowa?
• Rak, padaczka, Alzheimer… Skoro dieta keto działa, to jak można mieć wątpliwości, czy jest zdrowa?!
• Efekty uboczne rzucają cień na opinię, że dieta keto jest zdrowa  
• Dieta keto – zdrowa czy niebezpieczna? Fakty, mity i kwestie sporne
• Dlaczego tak trudno odpowiedzieć na pytanie, czy dieta keto jest zdrowa?
• Podsumowanie: najczęściej zadawane pytania (FAQ)

 

Dieta keto to dieta terapeutyczna. A więc zdrowa?

To w zasadzie rzecz najważniejsza: ta dieta nie była wcale dietą odchudzającą (nie od początku). Jej historia sięga lat dwudziestych XX wieku i wiązała się bezpośrednio z łagodzeniem objawów padaczki (znacznie więcej na ten temat piszemy w artykule „Dieta ketogeniczna (keto) – Twój kompletny przewodnik”). Zaliczyła swój pierwszy tryumf, pierwszy zmierzch (po wynalezieniu leku na padaczkę), pierwszy powrót (w latach 70. razem z dietą profesora Atkinsa), a teraz przeżywa medyczny renesans – właśnie w roli diety terapeutycznej.

Co ważne: dotyczy to kilku bardzo konkretnych jednostek chorobowych, a to jeszcze za mało, by odpowiedzieć na pytanie, czy dieta keto jest zdrowa dla wszystkich. Niemniej dla pacjentów chorych na lekooporną padaczkę czy niektóre rodzaje nowotworów może mieć znaczenie ogromne! Jako dieta terapeutyczna bywa stosowana w następujących przypadkach:

Padaczka lekooporna

Wpływ na zmniejszenie ilości ataków przez podwyższenie stężenia ciał ketonowych we krwi jest potwierdzony medycznie, aczkolwiek – jego mechanizm działania na ośrodkowy układ nerwowy nadal nie jest do końca znany. Obserwuje się zmiany metabolizmu i przekaźnictwa w układzie nerwowym – zmniejszona podaż glukozy i zwiększone stężenie ciał ketonowych wpływają na obniżenie pobudliwości neuronów, choć dzieje się to zazwyczaj po około dwóch tygodniach od wejścia w stan ketozy.

Na podobnej zasadzie dietę wysokotłuszczową stosuje się w wymiarze terapeutycznym również w przypadkach epilepsji czy niektórych wrodzonych wad metabolizmu. Nadal trzeba mieć jednak w pamięci, że wcale nie równa się to teorii, że dieta ketogeniczna jest zdrowa – w tym wypadku traktowana jest przez lekarzy jak lek, a nie sposób żywienia. A ten lek zawsze wprowadzany jest pod ścisłą kontrolą i wtedy, gdy stan pacjenta na to pozwala!

Choroba Alzheimera, Parkinsona, demencja starcza

Neuroprotekcyjne efekty działania ciał ketonowych obserwowane już od 100 lat budzą obecnie duże zainteresowanie badaczy w kontekście innych chorób układu nerwowego. Do tej pory większość badań przeprowadzana jest na zwierzętach, niemniej ich wyniki są oceniane pozytywnie i badacze z wyraźnym optymizmem podkreślają, że dalsze, szersze badania – tym razem już na ludziach – mogą okazać się cenne w leczeniu lub hamowaniu chorób tzw. neurodegeneracyjnych.

Wsparcie w leczeniu onkologicznym

Wygląda na to, że ludzkiemu organizmowi znacznie łatwiej jest przestawić się na metabolizm kwasów tłuszczowych (w zastępstwie glukozy) niż komórkom nowotworowym. One, przez swój imponujący (niestety) wzrost, mają upośledzone mitochondria, przez co nie są w stanie „wykarmić się” tłuszczami. Otwiera to pewną furtkę: w pewnych przypadkach udaje się głodzić raka nie głodząc całego organizmu chorego. Dotyczy to szczególnie nowotworów ośrodkowego układu nerwowego. Znane są przypadki zahamowania wzrostu komórek rakowych właśnie przez ograniczenie podaży glukozy.

Rak, padaczka, Alzheimer… Skoro dieta keto działa, to jak można mieć wątpliwości, czy jest zdrowa?!

Podkreślmy to jeszcze raz: w powyższych wypadkach mowa jest o diecie stosowanej terapeutycznie, bardziej w roli lekarstwa niż sposobu na żywienie (w tym ostatnim przykładzie dotyczącym nowotworu jest to natomiast wspomaganie leczenia). Nie bez powodu osoby z tą formą padaczki, która reaguje na leki, zostają przy leczeniu farmakologicznym – jest to pod wieloma względami leczenie prostsze i obciążone mniejszą ilością znanych efektów ubocznych. Jak pisze Sylwia Gudej-Rosa: „Nie ma terapii, która nie powodowałaby skutków ubocznych, a dieta ketogenna nie stanowi wyjątku”.

Efekty uboczne rzucają niemały cień na opinię, że dieta keto jest zdrowa  

Głosy dietetyków krążą najczęściej wokół potencjalnych niedoborów witamin i składników mineralnych (bardzo możliwych na tak mocno wykluczającej diecie). Tym bardziej, że więcej popularności w mediach społecznościowych (a tej diecie wysokotłuszczowej nie brakuje) oznacza więcej dowolnych interpretacji, modyfikacji i instagramowych specjalistów. Zdarza się więc, że tłuszcze roślinne ustępują miejsca tłuszczom odzwierzęcym, znacznie zwiększając – między innymi – ryzyko problemów z cholesterolem.

Lekarze obserwują natomiast inne zagrożenia (szczególnie podczas nieprawidłowego stosowania diety keto): zapalenie trzustki, kamicę żółciową, zahamowanie wzrostu czy obniżenie masy kostnej, problemy miażdżycowe, skórne i inne. Część z tych zjawisk ustępuje, część jest przyczyną przerwania terapii dietą keto (np. zapalenie trzustki). Obiektywnie trzeba jednak zaznaczyć, że są to przypadki bardziej odnotowane i opisane niż przebadane w takim sensie, który pozwoliłby na konkretne medyczne wnioski i przeciwskazania. Metoda terapii ciałami ketonowymi nadal ma sporo do odkrycia i potwierdzenia, tym bardziej więc wymaga wielkiej ostrożności i indywidualizacji w jej prowadzeniu.

Dieta keto – zdrowa czy niebezpieczna? Fakty, mity i kwestie sporne

Wiele emocji, niewiele badań, mnóstwo świadectw na tak, tyle samo krytyki. Trudno odnaleźć się w skrajnie różnych opiniach o tej diecie i bardzo często do niemal każdej odpowiedzi dodaje się „ale”, „to zależy”… Spróbujmy przejść przez najważniejsze zagwozdki dotyczące diety wysokotłuszczowej: 

Dieta keto jest zdrowa, bo łatwo na niej schudnąć

A walka z chorobą otyłości jest przecież przez lekarzy i dietetyków zalecana! Jednak chudnięcie na diecie (jakiejkolwiek) opiera się nie na rodzaju zjadanych produktów, a na odpowiednim deficycie kalorycznym. Samo bycie na diecie keto nie oznacza jeszcze utraty masy ciała – nie dopóty, dopóki będziemy dostarczać organizmowi więcej energii, niż on potrzebuje. Ale! Trzeba przyznać, że wysoka podaż tłuszczu oraz (często) nieco wyższa podaż białka, szczególnie gdy dieta stosowana jest w nieco zniekształconej odsłonie, pomaga zmniejszyć uczucie głodu. Co więcej – tłuszcz to wyśmienity nośnik smaku. Dlatego wiele osób jest oczarowanych skutecznością tej diety w kontekście odchudzania, bo… wielu osobom łatwo trzymać się diety, która nie „zabiera” sera żółtego czy jajka z niemałą porcją majonezu.  

Dieta keto jest zdrowa dla osób z cukrzycą czy insulinoopornością

Bardzo grząski grunt. Zmniejszona podaż węglowodanów (szczególnie prostych) jest wskazana dla diabetyków, zarówno 1 jak i 2 stopnia. Ale większa podaż tłuszczów – niekoniecznie. Diabetolodzy i dietetycy zauważają, że trzustka to jeden z tych narządów, obok wątroby i nerek, który musi być sprawny na 100%, by dźwignąć obciążające zadanie metabolizmu tłuszczów. Diabetycy – niestety – w pełni sprawną trzustką pochwalić się nie mogą.

Szczególnie w przypadku osób z cukrzycą typu 1 „lepsze może być wrogiem dobrego”, bo drastyczne ograniczenie podaży węglowodanów może utrudnić korekty insuliną. Dawki jednej-dwóch jednostek insuliny mogą być mało efektywne, z kolei spożywanie posiłków bez wkłuć – nie zawsze bezpieczne dla utrzymania wymaganego stężenia glukozy we krwi. O nieplanowane hipo- i hiperglikemie tutaj nietrudno… Tymczasem dieta oparta o standardową (około 40-50%) podaż węglowodanów, ale złożonych, obecnych w produktach z niskim indeksem glikemicznym (takich, na których bazuje dieta pudełkowa Low IG), przynosi również doskonałe efekty – bez tylu wyrzeczeń oraz konsekwencji dla organizmu.

A co z insulinoopornością? Tutaj rzecz nie do końca dotyczy przecież trzustki. W jej wypadku przejście na stan ketozy brzmi bardzo logicznie: komórki odżywiają się ciałami ketonowymi, nie glukozą, więc problemy w gospodarce insuliną (niezbędną do metabolizmu glukozy) niewiele zmieniają. Zwolennicy diet wysokotłuszczowych uważają, że są one wręcz stworzone dla osób z insulinoopornością. W tym samym czasie na stronie diabetyk.org.pl czytamy, że mogą sprzyjać cukrzycy typu 2, ponieważ upośledzają reakcje wątroby na działanie insuliny. W skrócie: gdy jedni twierdzą, że dieta keto łagodzi skutki insulinooporności (prowadzącej często do cukrzycy), inni zauważają, że… prowadzi do cukrzycy. Sytuacja dość patowa… A ponownie wypada przypomnieć, że dieta oparta na produktach o niskim indeksie glikemicznym również przynosi świetne efekty! 

Dieta keto jest łatwa, bo można na niej jeść dużo smacznych produktów „zakazanych” na innych dietach redukcyjnych

Pomijając, że samo nazywanie diety keto dietą redukcyjną powinno być wzięte (co najmniej!) w cudzysłów… W tym zdaniu mieści się wiele zniekształceń, które niestety dietę ketogeniczną dopadły. Łatwo tutaj o skróty myślowe, szczególnie jeśli ktoś nie jest dobrze zorientowany w założeniach zdrowego żywienia.

Można jeść tłuszcz? Podwójny ser? Camembert na kolację dziś, jutro i pojutrze? Żeberka, mielone, wszystko pięknie podmażone na niemałej ilości tłuszczu…? Zdarza się, że dla niektórych osób ten rodzaj diety jest prawie że równoważny z żywieniem się mięsem. Tymczasem chodzi tu o przewagę tłuszczów roślinnych oraz ryb, a ponadto – o trzymanie białka w ryzach. Zwróć uwagę, że dieta keto zakłada dokładnie taką samą podaż energii z białka, jak diety konwencjonalne!

Zresztą – marzenia o jedzeniu pysznego sera camembert z dodatkiem słodkiej żurawiny legną gruzach, gdy okaże się, że dopuszczalne 10% węglowodanów to naprawdę mało, bo pamiętaj, że węglowodany są nie tylko w słodkich owocach czy wypiekach. Nie – odpowiednio zbilansowana (to są dwa najważniejsze tutaj słowa) dieta ketogenna wcale nie jest prosta w utrzymaniu! Jeśli czujesz, że bilansowanie tak restrykcyjnej diety byłoby dla Ciebie zbyt dużym wyzwaniem, możesz skorzystać z cateringu z dietą keto, gdzie posiłki są już skomponowane przez dietetyków.

Dlaczego tak trudno odpowiedzieć na pytanie, czy dieta keto jest zdrowa?

1. 1. Im bardziej jest popularna, tym więcej osób o niej pisze. A dziś pisać mogą wszyscy: każdy może opublikować ebooka, stworzyć bloga czy podcast. Dużo treści, które rzadko kiedy są weryfikowane. A przebijają się zazwyczaj te najbardziej kontrowersyjne albo wygodne. To niestety prowadzi do zniekształceń założeń tej diety i wymykania się jej pierwotnych ram.

 

2. 2. Niewiele jest badań przeprowadzonych na dużej grupie ludzi i w wieloletnim okresie badawczym. Co więcej – i one są poddawane interpretacjom „internetowym”. W ten sposób możemy na jednej stronie przeczytać o „nowych badaniach potwierdzających, że dieta keto wydłuża życie” (to ze strony podketo.pl powołującej się na badania The ketogenic diet has the potential to decrease all-cause mortality without a concomitant increase in cardiovascular-related mortality opublikowane w czasopiśmie Nature), a na innej, że „(…) osoby, które spożywały dietę o niskiej zawartości węglowodanów, były bardziej narażone na przedwczesną śmierć (…)” - to cytat z wystąpienia profesora Macieja Banacha przytaczany przez Małgorzatę Wilkowską na portalu dietetycy.org.pl.

 

3. 3. Tej diecie towarzyszy bardzo dużo emocji i powiązań ideologicznych. Gdy na scenę wchodzi odmiana życia, powoływanie się na pierwotną naturę człowieka, który w czasach prehistorycznych nie miał bułek, łączenie diety z całą filozofią życia (co z zresztą nie dotyczy tylko żywienia wysokotłuszczowego), dyskusje robią się bardzo gorące i zażarte. A racjonalna ocena odchodzi na dalszy plan…

 

Podsumowanie: najczęściej zadawane pytania (FAQ)

 

Czy warto przejść na dietę keto dla lepszego zdrowia?

Jako dieta terapeutyczna powinna być stosowana tak samo, jak leki – a więc na zlecenie i pod nadzorem lekarza, zawsze po wykonaniu zleconych badań i potwierdzeniu wyników pozwalających na jej wprowadzenie.

Czy dieta keto jest zdrowa dla każdego?

Nie. Jest wiele przeciwwskazań do wprowadzania tej diety, szczególnie dla osób z zaburzeniami pracy nerek, wątroby i trzustki (to ostatnie oznacza także, że osoby z cukrzycą zwłaszcza typu pierwszego powinny do niej podchodzić bardzo ostrożnie).

Czy dieta keto jest zdrowa dla osób starszych?

Wiele badań wskazuje na to, że dieta ketogenna może się okazać istotnym elementem w walce z objawami choroby Alzheimera, Parkinsona czy demencji. Niemniej przed badaczami jeszcze długa droga w badaniu skutków prowadzenia takiej terapii na ludziach.

Chcesz porozmawiać na temat swojej diety? Zachęcamy do kontaktu z naszymi dietetyczkami pod numerem telefonu 601 444 466 lub adresem [email protected].

 

 

 

Bibliografia:

 

Dieta ketogenna, K. Pol, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, www.ncez.gov.pl

Dieta ketogenna w okresie ciąży. Niebezpieczna i pseudonaukowa propozycja odżywiania, R. Wierzejska, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, www.ncez.gov.pl

Dieta ketogenna w praktyce medycznej, S. Gudej-Rosa, PZWL Wydawnictwo Lekarskie

Dieta niskowęglowodanowa – zagrożenia (wyniki badań), M. Wilkowska, www.dietetycy.org.pl

Nowe badania naukowe potwierdzające, że dieta keto wydłuża życie, www.podketo.pl 

Autorka: