Produkty bez laktozy - czego nie jeść z nietolerancją laktozy?

W tym artykule przyjrzymy się bliżej naturze laktozy, mechanizmom i rodzajom nietolerancji oraz metodom diagnozowania i postępowania w przypadku jej wystąpienia. Ponadto omówimy strategie dietetyczne, alternatywne oraz sposoby uzupełniania niedoborów składników odżywczych, które mogą pojawić się w związku z eliminacją laktozy z diety.

• Spis treści:
• Czym jest laktoza?
• Co to jest nietolerancja laktozy?
• Rodzaje nietolerancji laktozy
• Czym różni się nietolerancja od alergii?
• Jak rozpoznać nietolerancję laktozy?
• Jak postępować przy nietolerancji?
• Dieta bez laktozy?
• Czym zatem zastąpić produkty nabiałowe? Jakie składniki są bezpieczne, a których powinniśmy unikać?

Przeczytaj również: Dieta bezglutenowa – co to, dla kogo jest przeznaczona oraz co na niej jeść

Czym jest laktoza?

Laktoza to dwucukier składający się z glukozy i galaktozy, występujący naturalnie w mleku ssaków. Trawienie tego składnika odbywa się za pomocą specjalnego enzymu – laktazy. Jest ona wytwarzana przez komórki nabłonka jelita cienkiego. Ilość produkowanego enzymu powinna odpowiadać ilości laktozy spożywanej z dietą. Najwięcej laktazy występuje w organizmie zazwyczaj w okresie niemowlęcym. Statystyki wykazują natomiast, że u ponad 30% dorosłych Polaków występuje niedobór laktazy. Może on prowadzić do zaburzeń, które powodują gromadzenie się laktozy w przewodzie pokarmowym, a co się z tym wiąże- wystąpienia objawów nietolerancji.

Co to jest nietolerancja laktozy?

Nietolerancja laktozy to zaburzenie związane z wytwarzaniem niewystarczającej dla organizmu ilości enzymu laktazy. W przypadku, gdy produkcja laktazy jest zbyt niska, laktoza jest w całości transportowana do jelita grubego. Tam, niestrawiona, zaczyna wchodzić w reakcje z bakteriami i fermentować. W efekcie przemian powstają substancje, które drażnią błonę śluzową jelita - gazy jelitowe (wodór, dwutlenek węgla i metan) oraz krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe. Dodatkowo obecna w jelicie niestrawiona laktoza powoduje nieprzyjemne dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Do najczęstszych objawów nietolerancji laktozy zalicza się: ból brzucha, wzdęcia, mdłości, biegunkę, kolkę i gazy. Ponadto nagromadzenie laktozy w jelicie powoduje wzrost ciśnienia osmotycznego i „ściąganie” wody do światła jelit. Oba mechanizmy doprowadzają do powstania biegunki, a stolce mają charakterystyczny zapach i są bardzo wodniste. Objawy nietolerancji laktozy najczęściej pojawiają się od 30 minut do kilku godzin po spożyciu produktu zawierającego laktozę. Nasilenie objawów jest kwestią indywidualną i zależy głównie od ilości spożytego cukru mlecznego.

Rodzaje nietolerancji laktozy

• Wrodzona nietolerancja laktozy– inaczej nazywana alaktazją. Jest jedną z najrzadziej występujących postaci tej nietolerancji. Pacjenci, u których zdiagnozowaną ją w wieku niemowlęcym, muszą się z nią mierzyć całe życie. Niemowlęta nie mogą być karmione mlekiem matki, lecz bezlaktozowymi mlekami zastępczymi.
• Pierwotna nietolerancja laktozy u dorosłych – hipolaktazja. Pojawia się i narasta wraz z upływem czasu. Wynika z utraty zdolności do syntezowania laktazy wraz z wiekiem. Często ten rodzaj nietolerancji wiąże się z genetycznymi uwarunkowaniami. Osoby dotknięte nietolerancją powinny ograniczyć spożycie laktozy wraz z dietą i ocenić jaka dawka jest dla nich tą optymalną, niewywołującą objawów.
• Wtórna nietolerancja laktozy – powstaje w wyniku uszkodzenia nabłonka jelita w rezultacie procesów chorobowych. Może mieć ona charakter przejściowy lub trwały w zależności od wywołującego ją czynnika, długości jego działania i rodzaju. Wtórny niedobór laktazy mogą wywoływać: celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna, martwicze zapalenie jelita grubego, zespół krótkiego jelita, infekcje żołądkowo-jelitowe. Warto zauważyć także, że zaburzenia te mogą wystąpić również w wyniku nadmiernego stosowania niektórych leków, w tym antybiotyków, nadużywania alkoholu, a nawet niedożywienia.

Czym różni się nietolerancja od alergii?

Nietolerancji laktozy nie należy mylić z alergią pokarmową, która angażuje układ odpornościowy. Przy nietolerancji pokarmowej nie dochodzi do jego aktywacji, co jest czynnikiem różnicującym te dwie dolegliwości.

Jak rozpoznać nietolerancję laktozy?

Początek diagnozy opiera się głównie na wywiadzie, badaniach fizykalnych oraz badaniach diagnostycznych. Do takich testów należą: testy genetyczne, analiza stolca, test tolerancji laktozy z krwi lub moczu, wodorowy test oddechowy. Ten ostatni (WTO) uważany jest za najszybszy i mało inwazyjny. Polega na pomiarze wodoru w wydychanym powietrzu na czczo oraz po podaniu laktozy. Test tolerancji laktozy z surowicy krwi polega na oznaczeniu stężenia glukozy na czczo oraz po doustnym obciążeniu laktozą. Z kolei test wykorzystujący badanie moczu polega na podaniu laktozy z etanolem i pobraniu próbki moczu po 40 minutach. W badaniu stolca należy określić jego pH - w przypadku nietolerancji stwierdza się kwaśne pH (< 5,5). Testy genetyczne to nowoczesna i nieinwazyjna metoda, pozwalająca potwierdzić lub wykluczyć hipolaktazję- nie będzie ona jednak przydatna do oceny nasilenia nietolerancji.

Jak postępować przy nietolerancji?

Leczenie dietetyczne polega na zastosowaniu diety bezlaktozowej lub niskolaktozowej, w zależności od rodzaju nietolerancji, nasilenia jej objawów i wieku pacjenta. W alaktazji należy bezwzględnie zastosować dietę bezlaktozową. U niemowląt konieczne jest włączenie preparatów mlecznych bezlaktozowych. W przypadku nabytej nietolerancji, dietę wprowadza się czasowo, do momentu odbudowania kosmków jelitowych i przywrócenia właściwej aktywności laktazy. Jest to niezwykle istotne, gdyż laktoza zwiększa przyswajanie wapnia. Należy zaznaczyć, że postać produktu, w jakim laktoza jest spożywana, ma wpływ na nasilenie objawów. Produkty fermentowane są lepiej tolerowane niż mleko. Dietoterapię nietolerancji laktozy można uzupełnić farmakoterapią, stosując substytucję laktazy.

Dieta bez laktozy?

• Dieta bez laktozy będzie odpowiednia przede wszystkim dla osób zmagających się z nietolerancją laktozy. Korzystanie ze standardowej diety zawierającej mleko i jego produkty przy niedoborze laktazy może wiązać się z wieloma nieprzyjemnymi objawami. Należą do nich:
• - wzdęcia,
• - nudności,
• - gazy,
• - biegunka,
• - bóle brzucha,
• - nieprzyjemne uczucie przelewania się w jelitach,
• - problemy skórne.

W obecnych czasach dostęp do produktów bez laktozy i różnego rodzaju zamienników jest bardzo szeroki. Nie trzeba rezygnować z ulubionych posiłków, a jedynie zmienić ich skład.

Dieta niskolaktozowa bądź bezlaktozowa jest dietą eliminacyjną, ważne jest zatem, aby pamiętać o odpowiednim jej zbilansowaniu i uzupełnieniu ze względu na długotrwałe ograniczenie spożycia określonych grup produktów. Taka dieta wiąże się ze zwiększonym ryzykiem niedoboru wapnia i witaminy D, a także może wiązać się z rozwojem osteoporozy, ponieważ laktoza ma udokumentowany korzystny wpływ na wchłanianie wapnia.

Czym zatem zastąpić produkty nabiałowe? Jakie składniki są bezpieczne, a których powinniśmy unikać?

• Produkty przeciwskazane w nietolerancji laktozy:
• - jogurty,
• - śmietana,
• - ser żółty,
• - ser twarogowy,
• - ser typu feta,
• - masło,
• - lody,
• - wszelkie desery mleczne.

• Oto kilka substytutów produktów nabiałowych, które są bezpieczne przy nietolerancji laktozy:
• - mleko bez laktozy,
• - napoje roślinne: sojowy, owsiany, ryżowy, migdałowy czy kokosowy,
• - masło bez laktozy,
• - ser bez laktozy lub wegański,
• - jogurty bez laktozy, kokosowe czy sojowe,
• - śmietana bez laktozy lub sojowa,
• - mleczko i śmietana kokosowa.

Należy jednak zwracać uwagę na składy nawet z pozoru bezpiecznych produktów. Wiele gotowych dań czy przekąsek może zawierać cukier mleczny. Niebezpiecznymi produktami w tym przypadku są słodycze, sosy, kremy, budynie, ciasta, wędliny, pieczywo, płatki zbożowe, a nawet niektóre leki.

Produkty nabiałowe zawierają spore ilości białka. W diecie, w której nie używamy produktów mlecznych, należy zatem uzupełnić niedobory tego makroskładnika w inny sposób. Dużymi ilościami białka charakteryzują się przede wszystkim mięso, ryby, jaja czy nasiona roślin strączkowych: fasola, groch, soczewica, ciecierzyca, soja. Warto zwrócić uwagę, aby produkty zastępujące nabiał były fortyfikowane witaminami czy składnikami mineralnymi.

Produkty mleczne zawierają również wiele składników odżywczych - należy do nich między innymi wapń. Jego spore ilości znajdują się w napoju sojowym czy tofu, które bardzo często wzbogacane są tym pierwiastkiem i posiadają ilości przybliżone do produktów nabiałowych. Innymi źródłami wapnia są: fasola, natka pietruszki, jarmuż, boćwina, szpinak i szczypiorek. Warto jeszcze wspomnieć o orzechach, pistacjach i migdałach – są to dobre źródła wapnia, ale dość kaloryczne. Można tutaj także zaznaczyć, że duże ilości wapnia znajdują się w wodach mineralnych i warto wybierać te, które są odpowiednio zmineralizowane pod tym kątem.

Brakujące witaminy uzupełnią napoje sojowe i ich produkty pochodne wzbogacane tymi składnikami. Dodatkowo witamina B2 znajduje się w nasionach roślin strączkowych, brukselce, szpinaku i kapuście, a witamina B12 w mięsie rybim, jajach i wątróbce.

Jeśli masz dodatkowe pytania zachęcamy do kontaktu z dietetykiem Body Chief pod numerem telefonu +48 601 444 466 lub adresem e-mail [email protected]