Obecnie dieta LOW FODMAP zyskuje na popularności. Coraz więcej osób zmaga się z problemami związanymi z układem pokarmowym, m.in. bólami brzucha, wzdęciami czy biegunkami. Dieta bazująca na produktach niskofermentujących znalazła zastosowanie szczególnie w zespole jelita drażliwego.
W przypadku dolegliwości ze strony układu pokarmowego przeprowadza się szeroką diagnostykę mającą na celu wyeliminowanie w pierwszej kolejności takich chorób jak celiakia czy choroby zapalne jelit. Nie ma konkretnego badania, które pozwala na jednoznaczne stwierdzenie zespołu jelita drażliwego.
Dietę FODMAP stosuje się również w przypadku innych chorób układu pokarmowego, takich jak:
Przeczytaj również: Czym zastąpić cukier - zdrowe i najlepsze zamienniki
FODMAP z języka angielskiego „Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols” czyli „Fermentujące Oligo- Di- i Monosacharydy oraz Poliole” – to grupa krótkołańcuchowych węglowodanów słabo wchłaniających się i ulegających szybkiej fermentacji w przewodzie pokarmowym oraz cechujących się wysokim ciśnieniem osmotycznym.
Produkty obfitujące w FODMAP przechodzą do jelita w niezmienionej formie, a dzięki swoim właściwościom osmotycznym przyczyniają się do zwiększonej absorpcji, czyli wchłaniania wody. Może to prowadzić do rozciągnięcia ściany jelita, które wywołuje dolegliwości, takie jak: bóle brzucha, biegunki, skurcze. Produkty bogate w FODMAP kolejno przechodzą do jelita grubego i ulegają fermentacji przez bakterie jelitowe z wytworzeniem nadmiernej ilości gazów skutkując bólem, dyskomfortem oraz wzdęciami. U większości osób produkty te nie będą wywoływać żadnych przykrych objawów, jednakże u osób z chorobami układu pokarmowego, np. z zespołem jelita drażliwego czy z nieswoistymi chorobami zapalanymi jelit (wrzodziejące zapalanie jelita grubego czy choroba Leśniewskiego-Crohna) mogą nasilać dolegliwości.
Dieta FODMAP w literaturze jest określana jako dieta LOW FODMAP (Low z ang. niski). Składa się z 3 etapów, choć można spotkać się również z modelem 2-etapowym z pominięciem fazy personalizacji diety.
Celem tego sposobu żywienia jest przede wszystkim określenie, które produkty mogą nasilać dolegliwości oraz wskazanie tych dobrze tolerowanych przez pacjentów. Na tej podstawie dokonuje się indywidualnych modyfikacji, które w dłuższej perspektywie wpłyną na pracę układu pokarmowego oraz poprawią komfort pacjenta bez konieczności stosowania restrykcyjnych ograniczeń w diecie.
Etap 1 – eliminacja
Trwa od 2 do maksymalnie 6 tygodni. Polega na całkowitej eliminacji produktów wysoko fermentujących i zastąpieniu ich dozwolonymi produktami o niskiej zawartości FODMAP. W momencie ustąpienia uciążliwych dolegliwości ze stronu układu pokarmowego można przejść do kolejnego etapu.
Etap 2 – reintrodukcja
W tej fazie następuje stopniowe wprowadzanie do diety artykułów bogatych w FODMAP. Najlepiej włączać 1 produkt co 3 dni oraz jednocześnie monitorować ewentualne objawy i samopoczucie po spożyciu konkretnych posiłków.
Etap 3 – personalizacja diety
Celem tej fazy jest opracowanie indywidualnego planu diety, z jak najmniejszą ilością restrykcji, który będzie mógł być stosowany przez dłuższy czas. Należy wprowadzić do diety wszystkie te produkty, które zostały wcześniej zidentyfikowane jako niepowodujące dolegliwości. Artykuły, które powodowały niepożądane objawy można próbować włączać ponownie w niewielkich ilościach, aby sprawdzić czy tolerancja na nie uległa zmianie.
Kwestię prowadzenia diety LOW FODMAP warto powierzyć doświadczonemu dietetykowi. Nieumiejętnie stosowana dieta niskofermentującej może skutkować powstaniem niedoborów pokarmowych.
Grupa produktów |
Produkty z niską zawartością FODMAP |
Warzywa |
bakłażan, fasolka szparagowa, papryka, marchew, ogórek, sałata, ziemniak, pomidor, cukinia |
Owoce |
banany zielonkawe, winogrona, kiwi, mandarynki, pomarańcze, grejpfruty, cytryny, ananas, truskawki, maliny |
Nabiał oraz jego zastępniki |
ser żółty, mozzarella, brie, camembert, feta, napój migdałowy/ryżowy, mleko i przetwory mleczne bez laktozy |
Mięso i ryby |
każde nieprzetworzone mięso: kurczak, indyk, wołowina , wieprzowina, baranina, ryby: łosoś, dorsz, łupacz, pstrąg, tuńczyk w puszce, owoce morza: krab, homar, krewetki, ostrygi |
Produkty zbożowe |
mąka owsiana/kukurydziana/ryżowa, pieczywo bezglutenowe, chleb orkiszowy na zakwasie, płatki kukurydziane, płatki owsiane, komosa ryżowa, ryż, makaron kukurydziany/ryżowy |
Ziarna i orzechy |
orzechy włoskie, orzeszki ziemne, orzechy makadamia, pestki dyni |
Inne |
ciemna czekolada, syrop klonowy, syrop ryżowy, cukier stołowy |
Źródło: Opracowanie własne (2023).
Grupa produktów |
Produkty z wysoką zawartością FODMAP |
Warzywa |
karczoch, szparagi, kalafior, brukselka, kapusta, czosnek, por, cebula, zielony groszek, grzyby, buraki |
Owoce |
jabłka, sok jabłkowy, wiśnie, suszone owoce, mango, nektarynki, brzoskwinie, gruszki, śliwki, arbuz |
Nabiał oraz jego zastępniki |
mleko krowie, twaróg, jogurt, napój sojowy, słodzone mleko skondensowane, lody |
Mięso i ryby |
marynowane i przetworzone mięsa |
Produkty zbożowe |
mąki i pieczywo na bazie pszenicy, żyta, jęczmienia, płatki śniadaniowe pszenne/żytnie/jęczmienne, makaron pszenny/żytni/jęczmienny, przekąski z mąki pszennej/żytniej/jęczmiennej |
Ziarna i orzechy |
orzechy nerkowca, pistacje |
Inne |
miód, syrop kukurydziany o wysokiej zawartości fruktozy, słodziki (sorbitol, mannitol, maltitol, ksylitol), wyroby cukiernicze bez dodatku cukru (z dodatkiem substancji słodzących) |
Źródło: Opracowanie własne (2023).
Dieta o niskiej zawartości FODMAP może działać korzystnie pod kątem zmniejszenia dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Niemniej jednak nadal brakuje wystarczających dowodów naukowych, aby uznać ten sposób żywienia jako rutynową metodę leczenia tego typu schorzeń.
Badania w zakresie skuteczności diety niskofermentującej dotyczą głównie pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego. Dowiedziono, że w przypadku tych pacjentów, 80% przypadków wystąpienia objawów jest zależne od stosowanej diety. Polskie Towarzystwo Gastroenterologii w 2018 roku dokonało przeglądu piśmiennictwa w tym temacie. Wykazano, że skuteczność diety LOW FODMAP była porównywalna z innymi zaleceniami dietetycznymi stosowanymi u pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego. Ostateczne stanowisko podsumowano następująco: „W celu zmniejszenia objawów ogółem sugerujemy czasowe (maksymalnie przez okres 6 tygodni) stosowanie diety z niską zawartością fermentujących cukrów prostych i polioli (dieta low-FODMAP). Nie ma wystarczających dowodów, dlatego nie rekomendujemy powtarzania diety”.
Warto również pamiętać, iż dieta LOW FOPMAP jest dietą eliminującą dużą grupę produktów. Źle zbilansowana może doprowadzić do poważnych niedoborów m.in.: żelaza, witamin z grupy B, wapnia oraz błonnika pokarmowego. Zaleca się zatem stosowanie diety pod opieką dietetyka.
Dietetyk Body Chief przygotował przykładowy jadłospis w diecie FODMAP:
Śniadanie: Komosa ryżowa na napoju migdałowym z kiwi i orzechami włoskimi
Drugie śniadanie: Serek wiejski bez laktozy z słupkami papryki i ogórka
Obiad: Łosoś pieczony z ryżem i marchewką gotowaną na parze
Podwieczorek: Smoothie truskawkowe na napoju ryżowym
Kolacja: Grzanki z chleba orkiszowego z mozzarellą bez laktozy i pomidorem