wróć do listy aktualności
data.title
3/16/2023 Porady

Dieta FODMAP – zasady, zastosowanie, jadłospis

Obecnie dieta LOW FODMAP zyskuje na popularności. Coraz więcej osób zmaga się z problemami związanymi z układem pokarmowym, m.in. bólami brzucha, wzdęciami czy biegunkami. Dieta bazująca na produktach niskofermentujących znalazła zastosowanie szczególnie w zespole jelita drażliwego.

W przypadku dolegliwości ze strony układu pokarmowego przeprowadza się szeroką diagnostykę mającą na celu wyeliminowanie w pierwszej kolejności takich chorób jak celiakia czy choroby zapalne jelit. Nie ma konkretnego badania, które pozwala na jednoznaczne stwierdzenie zespołu jelita drażliwego.

Dietę FODMAP stosuje się również w przypadku innych chorób układu pokarmowego, takich jak:

  • - przerost bakteryjny w jelicie cienkim (SIBO),
  • - wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG),
  • - choroba Leśniowskiego - Crohna.

  • Spis treści:
  • Czym jest FODMAP?
  • Wpływ produktów o wysokiej zawartości FODMAP na układ pokarmowy
  • Zasady diety FODMAP
  • Etapy diety LOW FODMAP
  • Produkty dozwolone w diecie LOW FODMAP
  • Produkty niedozwolone w diecie LOW FODMAP
  • Skuteczność diety FODMAP
  • Przykładowy jadłospis na diecie FODMAP

Przeczytaj również: Czym zastąpić cukier - zdrowe i najlepsze zamienniki

Czym jest FODMAP?

FODMAP z języka angielskiego „Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols” czyli „Fermentujące Oligo- Di- i Monosacharydy oraz Poliole” – to grupa krótkołańcuchowych węglowodanów słabo wchłaniających się i ulegających szybkiej fermentacji w przewodzie pokarmowym oraz cechujących się wysokim ciśnieniem osmotycznym.

  • Do grupy FODMAP zalicza się:
  • - fruktozę (występującą głównie w owocach, syropie glukozowo-fruktozowym, miodzie oraz słodyczach),
  • - laktozę (występującą głównie w produktach mlecznych),
  • - fruktany (obecne głównie w pszenicy, czosnku, cebuli),
  • - galaktany (znajdujące się głównie w roślinach strączkowych),
  • - poliole (tzw. alkohole cukrowe, np. mannitol, sorbitol, ksylitol).

Wpływ produktów o wysokiej zawartości FODMAP na układ pokarmowy

Produkty obfitujące w FODMAP przechodzą do jelita w niezmienionej formie, a dzięki swoim właściwościom osmotycznym przyczyniają się do zwiększonej absorpcji, czyli wchłaniania wody. Może to prowadzić do rozciągnięcia ściany jelita, które wywołuje dolegliwości, takie jak: bóle brzucha, biegunki, skurcze. Produkty bogate w FODMAP kolejno przechodzą do jelita grubego i ulegają fermentacji przez bakterie jelitowe z wytworzeniem nadmiernej ilości gazów skutkując bólem, dyskomfortem oraz wzdęciami. U większości osób produkty te nie będą wywoływać żadnych przykrych objawów, jednakże u osób z chorobami układu pokarmowego, np. z zespołem jelita drażliwego czy z nieswoistymi chorobami zapalanymi jelit (wrzodziejące zapalanie jelita grubego czy choroba Leśniewskiego-Crohna) mogą nasilać dolegliwości.

Zasady diety FODMAP

Dieta FODMAP w literaturze jest określana jako dieta LOW FODMAP (Low z ang. niski). Składa się z 3 etapów, choć można spotkać się również z modelem 2-etapowym z pominięciem fazy personalizacji diety.

Celem tego sposobu żywienia jest przede wszystkim określenie, które produkty mogą nasilać dolegliwości oraz wskazanie tych dobrze tolerowanych przez pacjentów. Na tej podstawie dokonuje się indywidualnych modyfikacji, które w dłuższej perspektywie wpłyną na pracę układu pokarmowego oraz poprawią komfort pacjenta bez konieczności stosowania restrykcyjnych ograniczeń w diecie.

Etapy diety FODMAP

Etap 1 – eliminacja

Trwa od 2 do maksymalnie 6 tygodni. Polega na całkowitej eliminacji produktów wysoko fermentujących i zastąpieniu ich dozwolonymi produktami o niskiej zawartości FODMAP. W momencie ustąpienia uciążliwych dolegliwości ze stronu układu pokarmowego można przejść do kolejnego etapu.

Etap 2 – reintrodukcja

W tej fazie następuje stopniowe wprowadzanie do diety artykułów bogatych w FODMAP. Najlepiej włączać 1 produkt co 3 dni oraz jednocześnie monitorować ewentualne objawy i samopoczucie po spożyciu konkretnych posiłków.

Etap 3 – personalizacja diety

Celem tej fazy jest opracowanie indywidualnego planu diety, z jak najmniejszą ilością restrykcji, który  będzie mógł być stosowany przez dłuższy czas. Należy wprowadzić do diety wszystkie te produkty, które zostały wcześniej zidentyfikowane jako niepowodujące dolegliwości. Artykuły, które powodowały niepożądane objawy można próbować włączać ponownie w niewielkich ilościach, aby sprawdzić czy tolerancja na nie uległa zmianie.

Kwestię prowadzenia diety LOW FODMAP warto powierzyć doświadczonemu dietetykowi. Nieumiejętnie stosowana dieta niskofermentującej może skutkować powstaniem niedoborów pokarmowych.

Produkty dozwolone w diecie LOW FODMAP

Grupa produktów

Produkty z niską zawartością FODMAP

Warzywa

bakłażan, fasolka szparagowa, papryka, marchew, ogórek, sałata, ziemniak,

pomidor, cukinia

Owoce

banany zielonkawe, winogrona, kiwi, mandarynki, pomarańcze, grejpfruty, cytryny, ananas, truskawki, maliny

Nabiał oraz jego zastępniki

ser żółty, mozzarella, brie, camembert, feta, napój migdałowy/ryżowy, mleko i przetwory mleczne bez laktozy

Mięso i ryby

każde nieprzetworzone mięso: kurczak, indyk, wołowina , wieprzowina,

baranina,

ryby: łosoś, dorsz, łupacz, pstrąg, tuńczyk w puszce,

owoce morza: krab, homar, krewetki, ostrygi

Produkty zbożowe

mąka owsiana/kukurydziana/ryżowa, pieczywo bezglutenowe, chleb orkiszowy na zakwasie, płatki kukurydziane, płatki owsiane, komosa ryżowa, ryż, makaron kukurydziany/ryżowy

Ziarna i orzechy

orzechy włoskie, orzeszki ziemne, orzechy makadamia, pestki dyni

Inne

ciemna czekolada, syrop klonowy, syrop ryżowy, cukier stołowy

Źródło: Opracowanie własne (2023).

Produkty niedozwolone w diecie LOW FODMAP

Grupa produktów

Produkty z wysoką zawartością FODMAP

Warzywa

karczoch, szparagi, kalafior, brukselka, kapusta, czosnek, por, cebula, zielony groszek, grzyby, buraki

Owoce

jabłka, sok jabłkowy, wiśnie, suszone owoce, mango, nektarynki, brzoskwinie, gruszki, śliwki, arbuz

Nabiał oraz jego zastępniki

mleko krowie, twaróg, jogurt, napój sojowy, słodzone mleko skondensowane, lody

Mięso i ryby

marynowane i przetworzone mięsa

Produkty zbożowe

mąki i pieczywo na bazie pszenicy, żyta, jęczmienia, płatki śniadaniowe

pszenne/żytnie/jęczmienne, makaron pszenny/żytni/jęczmienny, przekąski

z mąki pszennej/żytniej/jęczmiennej

Ziarna i orzechy

orzechy nerkowca, pistacje

Inne

miód, syrop kukurydziany o wysokiej zawartości fruktozy,

słodziki (sorbitol, mannitol, maltitol, ksylitol), wyroby cukiernicze bez

dodatku cukru (z dodatkiem substancji słodzących)

 Źródło: Opracowanie własne (2023).

Skuteczność diety FODMAP

Dieta o niskiej zawartości FODMAP może działać korzystnie pod kątem zmniejszenia dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Niemniej jednak nadal brakuje wystarczających dowodów naukowych, aby uznać ten sposób żywienia jako rutynową metodę leczenia tego typu schorzeń.

Badania w zakresie skuteczności diety niskofermentującej dotyczą głównie pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego. Dowiedziono, że w przypadku tych pacjentów, 80% przypadków wystąpienia objawów jest zależne od stosowanej diety. Polskie Towarzystwo Gastroenterologii w 2018 roku dokonało przeglądu piśmiennictwa w tym temacie. Wykazano, że skuteczność diety LOW FODMAP była porównywalna z innymi zaleceniami dietetycznymi stosowanymi u pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego. Ostateczne stanowisko podsumowano następująco: „W celu zmniejszenia objawów ogółem sugerujemy czasowe (maksymalnie przez okres 6 tygodni) stosowanie diety z niską zawartością fermentujących cukrów prostych i polioli (dieta low-FODMAP). Nie ma wystarczających dowodów, dlatego nie rekomendujemy powtarzania diety”.

Warto również pamiętać, iż dieta LOW FOPMAP jest dietą eliminującą dużą grupę produktów. Źle zbilansowana może doprowadzić do poważnych niedoborów m.in.: żelaza, witamin z grupy B, wapnia oraz błonnika pokarmowego. Zaleca się zatem stosowanie diety pod opieką dietetyka.

Przykładowy jadłospis na diecie FODMAP

Dietetyk Body Chief przygotował przykładowy jadłospis w diecie FODMAP:

Śniadanie: Komosa ryżowa na napoju migdałowym z kiwi i orzechami włoskimi

Drugie śniadanie: Serek wiejski bez laktozy z słupkami papryki i ogórka

Obiad: Łosoś pieczony z ryżem i marchewką gotowaną na parze

Podwieczorek: Smoothie truskawkowe na napoju ryżowym

Kolacja: Grzanki z chleba orkiszowego z mozzarellą bez laktozy i pomidorem